Thành phố chúng ta đang bị ô nhiễm không khí hết sức nặng nề vì hai nguyên nhân chính: khói bụi từ hoạt động của các loại xe và từ các nhà máy sản xuất công nghiệp. Theo một số nhà khoa học, khói bụi từ xe cộ vẫn là nguyên nhân chính, do sản xuất công nghiệp tại thành phố hiện đã di dời khỏi nội thành khá nhiều.
Không khí ô nhiễm, trong khi hàng ngày phải đi lại làm việc, học hành… chính là nguyên nhân gây bệnh cho người dân, đặc biệt là các bệnh về tai, mũi, họng, tim, phổi… đặc biệt là ung thư. Trong một hội nghị của Hội Y tế Cộng đồng thành phố Hồ Chí Minh, các bác sĩ khẳng định: trong khói thải xe cộ, có benzen, chì, NO2 và những hạt lơ lửng siêu nhỏ, khí CO2… rất nguy hiểm đối với sức khỏe con người.
Cách nay đúng 5 năm, tháng 2 năm 2012, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển giao thông đường bộ đến năm 2020, trong đó có nội dung dự kiến đến năm 2020, Việt Nam sẽ có khoảng 36 triệu chiếc xe máy. Thực tế hiện nay, tính đến hết năm 2016, số lượng xe máy đăng ký đã hơn 48 triệu chiếc. Các năm gần đây, lượng xe máy tiêu thụ trong nước bình quân khoảng 3 triệu xe máy/năm, như vậy đến năm 2020, ước tính số lượng xe máy sẽ là 60 triệu - “vượt” quy hoạch tới 24 triệu chiếc.
Không chỉ xe máy, các loại xe ô tô tại Việt Nam những năm qua cũng tăng vọt. Số lượng xe đang hoạt động đã hơn 3 triệu chiếc, nhưng chưa có dấu hiệu giảm mà ngược lại, với hai năm 2015, 2016, lượng xe ô tô tiêu thụ tại Việt Nam bình quân là 250 ngàn chiếc/năm, trở thành nước dẫn đầu Asean về tiêu thụ ô tô - bất chấp giá xe tại nước ta cao gấp đôi các nước bạn lân cận.
Lượng xe càng tăng, ô nhiễm không khí càng ngày càng trầm trọng. Một cán bộ thuộc Trung tâm Quan trắc và Phân tích môi trường thành phố Hồ Chí Minh cho biết: hiện có 20 điểm quan trắc cố định, thực hiện việc quan trắc với tần suất là 10 ngày/tháng. Kết quả quan trắc xác định các chỉ tiêu chất độc hại có trong không khí thành phố năm sau luôn tăng cao hơn năm trước.
Hậu quả của ô nhiễm không khí là bệnh tật, là chi phí thuốc thang điều trị, thậm chí là những cái chết được báo trước. Trẻ sống trong không khí ô nhiễm cũng khó khỏe mạnh, phát triển thể lực, trí lực tốt. Điều này là cực kỳ đáng quan ngại, khi nhìn về tương lai đất nước.
Nước ta chưa có số liệu thống kê tử vong do ô nhiễm không khí. Nhưng cũng cần ghi nhận rằng, theo một báo cáo sức khỏe toàn cầu đáng tin cậy công bố đầu năm 2017, ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây chết sớm cho khoảng 4 triệu người trong năm 2015, trong đó có 2,2 triệu là người Trung Quốc và Ấn Độ.
LÀM CÁCH NÀO ĐỂ GIẢM Ô NHIỄM?
Trước tiên là ngăn chặn, giảm thiểu nguồn khí thải từ các loại xe cộ đang hoạt động. Rất dễ dàng và ai cũng thấy, là các loại xe tải, xe khách đang chạy bằng dầu diesel xả khói đen nghịt, vô cùng khủng khiếp, đặc biệt là những người đi xe máy ngay phía sau ống pô (ống thoát khí thải). Trong khói đen này còn có lẫn những hạt dầu cặn li ti, hít vào đường thở dăm ba lần thì đường đến bệnh viện bỗng thấy rất gần.
Cơ quan môi trường thành phố, vì sức khỏe của hàng chục triệu cư dân, nên chăng đề xuất một lộ trình hợp lý và dứt khoát, giảm dần rồi cấm hẳn xe tải, xe khách chạy bằng dầu diesel vào thành phố? Không có đạo lý nào để duy trì một thực tế là đang có một số ít người kiếm tiền bằng những chiếc xe kềnh càng, khệnh khạng, ngày ngày xịt khói đen vào mặt cộng đồng cư dân vất vả ngược xuôi trên xe máy mưu sinh và “chịu trận”.
Xe máy cũng là một “thủ phạm” quan trọng hàng đầu gây ô nhiễm, do số lượng lưu thông dày đặc. Những năm gần đây, các hãng xe có xu hướng thiết kế ống pô dốc nghiêng lên trên, tạo dáng thể thao cho xe. Đáng tiếc là điều này khiến toàn bộ khí thải được phun thẳng vào mặt người chạy xe phía sau. Dừng đèn đỏ sau một pô xe kiểu này quả là một kinh nghiệm đáng sợ, đặc biệt là có chở theo trẻ em phía trước yên xe, các em “lãnh đủ”.
Tham khảo hệ thống tiêu chuẩn hiện hành dành cho các phương tiện cơ giới đường bộ và xe máy, không hề có quy định về thiết kế ống xả khí thải của xe phải hướng xuống mặt đất, hay độ cao tối đa của ống xả thải, gọi tắt là ống pô xe. Riêng điều này, phải chăng cũng cần một lộ trình thực hiện bổ sung tiêu chuẩn với các nhà sản xuất trong nước và nhập khẩu, nhằm từng bước triệt tiêu hành vi phun thẳng khí thải từ pô xe vào mặt người đi đường vô tội? Các xe đang lưu hành cũng buộc phải thực hiện chuyển hướng phun khí thải xuống mặt đất. Bên cạnh đó, rất nên xem xét, nghiên cứu trang bị cho cảnh sát giao thông một thiết bị đo nhanh nồng độ khói và chất độc hại từ pô xe (tương tự thiết bị đo nồng độ cồn), vi phạm là phạt thật nặng - xe phân khói càng lớn, càng phạt tăng lũy tiến.
Xe máy còn có loại thể thao, phân khối lớn, ống pô nằm ngay dưới yên xe, thậm chí là 2 pô, vừa xả khí thải vào người đi phía sau, vừa gầm hú ầm ỉ do pô đã được “độ” lại, ra đường hiện không khó gặp. Loại xe như vậy, không hiểu sao cứ ngang nhiên xuôi ngược trên đường phố đêm ngày… vẫn không thấy ai “sờ gáy”.
Những chương trình chống ô nhiễm quy mô, tốn kém như di dời các cơ sở công nghiệp do thành phố đang tiến hành là đúng đắn, nhưng chưa đủ, nếu các hành vi xâm phạm chất lượng không khí không bị nghiêm trị.
Việc nâng cao nhận thức của người dân về trách nhiệm chung tay giữ gìn bầu không khí chung, tích cực góp phần giảm thiểu ô nhiễm phải là việc thường xuyên, kèm các biện pháp chế tài, răn đe hiệu quả trong thời gian tới.