Trong toàn bộ di sản vô giá của Chủ tịch Hồ Chí Minh, có một bộ phận rất quan trọng là tư tưởng của Người về vai trò của thanh niên, sự cần thiết tổ chức giáo dục thanh niên và vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản.
Thanh niên là thế hệ nối tiếp và phát triển giống nòi. Thanh niên là nguồn kế tục và phát huy thành quả cách mạng lên tầm cao mới. Đối với bất cứ quốc gia nào, thanh niên cũng chính là người xây đắp tương lai đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, muốn thức tỉnh dân tộc đi theo con đường cách mạng thì trước hết phải giác ngộ cách mạng cho thanh niên và từ thức tỉnh thanh niên để thức tỉnh dân tộc. Trong tác phẩm "Bản án chế độ thực dân Pháp" (1925), Người viết: "Đông Dương đáng thương hại ! Người sẽ chết mất, nếu đám thanh niên già cỗi của Người không sớm hồi sinh" (1)
Cách mạng Tháng Tám thành công, trong Thư gửi các học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên ở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (9-1945), Người đã khẳng định: "Non sông Việt Nam có trở nên tượi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em" (2)
Tháng 1-1946, trong Thư gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc nhân dịp Tết sắp đến, Người nhấn mạnh: "Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu bằng tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội" (3).
Nói chuyện với nam nữ thanh niên, học sinh các Trường trung học Nguyễn Trãi, Chu Văn An và Trưng Vương (Hà Nội), ngày 18-12-1954, Người đã chỉ rõ vai trò to lớn của thanh niên đối với dân tộc: "Thanh niên là một bộ phận quan trọng của dân tộc. Dân tộc bị nô lệ thì thanh niên cũng bị nô lệ. Dân tộc được giải phóng, thanh niên mới được tự do...Ngày nay, ta đã được độc lập tự do, thanh niên mới thật là người chủ tương lai của nước nhà" (4).
Trước Đại hội Đảng bộ Hà Nội, ngày 1-2-1961, Người nói: "Tôi luôn luôn nói đến thanh niên, vì trong mọi công việc, thanh niên ta luôn luôn hăng hái xung phong và họ xứng đáng là cánh tay đắc lực của Đảng" (5).
Ngày 20-12-1961, nói chuyện tại Đại hội toàn quốc lần thứ II của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Người lại nói, sở dĩ Người yêu mến thanh niên vì: "thanh niên là người tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là người phụ trách dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai - tức là các cháu nhi đồng" (6).
Tại Lễ kỷ niệm lần thứ 35 Ngày thành lập Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam (nay là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh) tổ chức vào ngày 25-3-1966, Người đã phát biểu những lời đầy tâm huyết: "Với một thế hệ thanh niên hăng hái và kiên cường, chúng ta nhất định thành công trong sự nghiệp bảo vệ miền Bắc, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Vì vậy, Bác rất tự hào, sung sướng và thấy như mình trẻ lại, thấy tương lai của dân tộc ta vô cùng vững chắc và vẻ vang" (7).
Người luôn luôn coi thanh niên là lực lượng hăng hái, sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng cao đẹp của Đảng, là lực lượng chính trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Trong Lời kêu gọi thanh niên Nam Bộ, ngày 30-10-1945, Người nhấn mạnh: "Trong cuộc chống xâm lăng này, các bạn là bức Vạn Lý Trường Thành vững chắc...Những gương hy sinh anh dũng của các bạn đã sáng dọi khắp nước. Những chiến công oanh liệt của các bạn đã làm cho toàn thể đồng bào thêm kiên quyết" (8).
Trong Thư gửi các chiến sĩ cảm tử quân Thủ đô, ngày 27-1-1947, Người rất tự hào về tuổi trẻ Thủ đô: "Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để cho Tổ quốc quyết sinh. Các em là đại biểu cái tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đó đã kinh qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, Phan đình Phùng, Hoàng Hoa Thám truyền lại cho các em. Nay các em gan góc tiếp tục cái tinh thần bất diệt đó, để truyền lại cho nòi giống Việt Nam muôn đời về sau" (9).
Mặt khác, Người không quên cảnh báo thanh niên: "Nhiệm vụ của thanh niên không phải là hỏi nước nhà đã cho mình những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà ? Mình phải làm thế nào cho lợi ích nước nhà được nhiều hơn ? Mình đã vì lợi ích nước nhà mà hy sinh phấn đấu chừng nào ?" (10)
Trước lúc đi xa,Người đã di chúc lại cho chúng ta: "Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết" (11). Người còn căn dặn: "Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa "hồng" vừa "chuyên".
Vì lợi ích lâu dài của cách mạng, phải giáo dục, chăm sóc thanh niên như việc ươm trồng, chăm sóc loài cây quý. Người còn chỉ rõ: "Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người" (13). "Trồng người" theo tư tưởng Hồ Chí Minh là bồi dưỡng lý tưởng, đạo đức cách mạng, tài năng cho từng con người và cả các thế hệ thanh niên.
Đảng ta đã lựa chọn hướng đi cho dân tộc Việt Nam dựa trên cơ sở chủ nghĩa Mác-Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Giáo dục chủ nghĩa Mác-Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh cho thanh niên là nhiệm vụ cấp thiết của Đảng và của toàn xã hội.
Đứng trên lập trường của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, Nguyễn Ái Quốc là người cộng sản đầu tiên của Việt Nam nhìn nhận, đánh giá khách quan vai trò, vị trí của thanh niên trong tiến trình lịch sử, thấy rõ khả năng cách mạng to lớn của thanh niên, đặt niềm tin yêu sâu sắc và thấu hiểu những khát vọng thiết tha của họ. Tháng 6-1925, Người lập Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí Hội gồm những thanh niên Việt Nam yêu nước. Và Đảng ta ra đời từ tổ chức thanh niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập. Với sự chỉ đạo của Người, chỉ một năm sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập, Đoàn Thanh niên cộng sản ra đời, ngày 26-3-1931.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam, ngày 2-11-1956, Người đã xác định Đoàn "là cánh tay đắc lực của Đảng để thực hiện những chủ trương và chính sách cách mạng..." (14).
Tư tưởng xuyên suốt của Người là, dù trong hoàn cảnh nào, đặc biệt trước yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng càng khó khăn thì càng phải trọng chất lượng hơn số lượng đoàn viên thanh niên. Ngày 25-3-1966, khi cả nước ta đang tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Người dạy: "Cần phát triển Đoàn hơn nữa, nhưng phải chọn lọc cẩn thận, trọng chất lượng hơn số lượng: (15).
Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên, Đảng ta đã khẳng định: "Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng". Công tác thanh niên là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, các đoàn thể nhân dân, toàn xã hội và mỗi gia đình. Và bản thân Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cũng cố gắng tự đổi mới để phát huy ảnh hưởng trong giới trẻ, tập hợp đông đảo thanh niên trong các phong trào hành động cách mạng của Đoàn, xứng đáng là đội dự bị tin cậy của Đảng.
Thanh niên ngày nay có hạnh phúc được sống trong một đất nước độc lập và hòa bình mà bao thế hệ đi trước đã phải đổ máu xương mới giành được. Thụ hưởng thành quả hơn 25 năm đổi mới, thanh niên có nhiều cơ hội để trưởng thành về mọi mặt. Và cùng với sự phát triển của đất nước, các nhu cầu của thanh niên ngày càng được đáp ứng.
Thế hệ trẻ ngày nay phải được giáo dục nhằm mục tiêu xây dựng lớp thanh niên mới sống có lý tưởng, hoài bão cao đẹp, yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có ý thức trách nhiệm công dân, có tri thức, khắc phục mọi khó khăn, vươn lên cống hiến thật nhiều cho sự nghiệp đổi mới đất nước vì "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".
(1) Hồ Chí Minh Toàn tập - NXB CTQG - H - 1995 - T 2 - tr 133.
(2)(3)(8) Sđd- T 4 - tr 33 - 167 - 79.
(4)(10) Sđd - T 7 - tr 398 - 455.
(5)(6) Sđd - T 10 - tr 271 - 488.
(7)(11)(12)(15) Sđd - T 12 - tr 66 - 67 - 498 - 66.
(9) Sđd - T 5 - tr 35.
(13) Sđd - T 9 - tr 222.
(14) Sđd - T 8 - tr 263.