Trước lúc đi xa, Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại bản Di chúc lịch sử. Năm mươi năm qua, Di chúc vẫn luôn soi sáng cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta. Trong Di chúc, Người viết về nhân dân lao động, Người căn dặn: “Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân”.
Trong bao nhiêu công việc bề bộn Người dặn lại trước lúc đi xa thì: “Đầu tiên là công việc đối với con người”. Tư tưởng và mục đích cuộc đời hoạt động cách mạng của Người xuất phát từ con người và cuối cùng trở về với con người. Người từng nói: “ Nghĩ cho cùng,... cũng như mọi vấn đề khác, trong lúc này là vấn đề ở đời và làm người. Ở đời và làm người là phải thương nước, thương dân, thương nhân loại đau khổ bị áp bức”. Đọc Di chúc, chúng ta thấy Người dành tình cảm yêu thương đối với tất cả mọi tầng lớp con người trong xã hội, từ các bà mẹ liệt sĩ, các gia đình thương binh..., đến những người vốn là nạn nhân của chế độ xã hội cũ đều được Người quan tâm chu đáo. Tình thương yêu, sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh không dừng lại ở những vấn đề chung nhất của toàn xã hội mà rất cụ thể đối với từng đối tượng trong xã hội.
Di chúc thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với những người có công với nước như thương binh, bệnh binh, liệt sĩ và gia đình của họ. Trong tiến trình cách mạng Việt Nam từ khi có Đảng lãnh đạo, để làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, hàng triệu con người ưu tú của dân tộc ta đã hiến dâng tuổi thanh xuân và sự sống của mình cho Tổ quốc. Hàng triệu thân nhân liệt sĩ, những bậc cha mẹ, những người vợ, người chồng và những người con đã mãi mãi không thể gặp lại người thân của mình. Kế thừa và phát huy đạo lý truyền thống ngàn đời của dân tộc “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ người trồng cây”, trong Di chúc Người căn dặn: “Đối với cha mẹ, vợ con (của thương binh và liệt sĩ) mà thiếu sức lao động và túng thiếu, thì chính quyền địa phương (nếu ở nông thôn thì chính quyền xã cùng hợp tác xã nông nghiệp) phải giúp đỡ họ có công việc làm ăn thích hợp, quyết không để họ bị đói rét”.
Với thanh niên xung phong và những chiến sĩ trẻ tuổi trong lực lượng vũ trang nhân dân đã được rèn luyện qua thực tiễn chiến đấu thì Người khuyên nên “chọn một số ưu tú nhất... đào tạo thành những cán bộ và công nhân có kỹ thuật giỏi, tư tưởng tốt, lập trường cách mạng vững chắc”. Người khẳng định thêm: “Đó là đội quân chủ lực trong công cuộc xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở nước ta”.
Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh không quên nhắc đến phụ nữ và sự tiến bộ của phụ nữ. Người dặn dò, Đảng và Nhà nước ta cần “có kế hoạch thiết thực để bồi dưỡng, cất nhắc và giúp đỡ để ngày thêm nhiều phụ nữ phụ trách mọi công việc kể cả công việc lãnh đạo”. Người khuyên: “Bản thân phụ nữ thì phải cố gắng vươn lên. Đó là một cuộc cách mạng đưa đến quyền bình đẳng thật sự cho phụ nữ”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh còn dành sự quan tâm đặc biệt đến người nông dân những người đã đóng góp nhiều về sức người, sức của trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Trong Di chúc, Người đề nghị: “miễn thuế nông nghiệp 1 năm cho các hợp tác xã nông nghiệp để cho đồng bào hỉ hả, mát dạ, mát lòng, thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất”.
Bên cạnh đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn dành sự quan tâm đối với những người chế độ cũ, những người lầm đường lạc lối, như: trộm cắp, gái điếm, cờ bạc, buôn lậu... Người đưa ra biện pháp cụ thể để giúp họ trở thành người lương thiện, đó là Đảng và Nhà nước “phải dùng vừa giáo dục, vừa phải dùng pháp luật để cải tạo họ, giúp họ trở nên những người lao động lương thiện”.
Trong điều kiện một Đảng cầm quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh ý thức sâu sắc việc quan tâm đến những lợi ích thiết thực hàng ngày của mỗi người dân, cổ vũ họ, chia sẻ với họ, cũng chính là chăm lo đến quyền con người, phát huy quyền làm người của mỗi người. Người nhắc nhở Đảng ta, cùng với nội dung xây dựng chỉnh đốn Đảng, là giải quyết tốt công việc đối với con người. Người yêu cầu: “Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân”. Phát triển kinh tế nhằm thỏa mãn các nhu cầu về ăn, ở, mặc, đi lại… nhưng không chỉ quan tâm một chiều mà điều cần thiết nhất là phải làm sao giáo dục bồi dưỡng, nâng con người lên, khuyến khích mỗi người “tự lực cánh sinh” cùng chung tay vào sự nghiệp xây dựng một xã hội mới “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”.
Lòng yêu nước, thương nhân loại khổ đau của Người trong Di chúc là thể hiện sự quan tâm của Người đến lợi ích của từng con người và lợi ích của cả cộng đồng. Đó cũng chính là sự biểu đạt đặc sắc chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh. Tư tưởng nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ làm cho mọi người Việt Nam xúc động mà cả người nước ngoài cũng ngưỡng mộ, nhà báo Australia, Burchett nhận xét: “Nói tới một người mà cuộc đời mình để lại ân tình sâu nặng cho nhân dân thì không có ai khác ngoài Chủ tịch Hồ Chí Minh”.