1. Theo nếp xưa, ngày Tết đã dựng cây nêu tre ngoài sân, đã so đôi đũa tre mời khách, nhưng nếu chưa bầy lên mâm cỗ một món… tre nào đó, thì chưa phải người sành ăn. Tiệc nghiêm, theo đúng chuẩn cỗ 6- gìo, nem, ninh, mọc, bóng, nấm của dân Hà thành, Sài thành thì ninh chính là món măng khô hầm giò heo! Ngay từ tháng một, tháng chạp, các bà các mợ đã ra chợ Đồng Xuân, chợ Bến Thành tìm mua thứ măng tre lưỡi lợn, chuẩn bị làm món này. Tới ngày tất niên, măng phải ngâm trong nước vo gạo từ 8 tới 10 giờ rồi rửa thật sạch, bắc lên bếp luộc thật kĩ, luộc rồi phải rửa lại bằng nước lã rồi mới đem thái mỏng. Khi chân giò chặt miếng to ninh đã gần nhừ mới cho măng vào ninh tiếp cho tới khi măng và thịt đều nhừ (nhừ mà không nát mới giỏi) thì bỏ miến, mộc nhĩ, hành củ trần…đợi nồi ninh vừa sôi lại thì bắc ra, rắc tiêu, ăn nóng.
2. Đã là thực phẩm lại còn là chất đốt, tre lo cho việc ăn uống của người Việt mình từ ngọn lửa bếp khởi cuộc, tới cái tăm bông kết thúc. Cùng lo việc này với tre là trúc, mai, nứa, vầu, giang.. . Khi những thứ cây cùng họ kia mới chỉ là măng non nhú lên, thì măng đã thành món trứ danh, khiến một tô canh có thể thành điển cố văn chương. Mở các từ điển Hán tự tra chữ Mạnh Tông bạn sẽ được nghe kể về một món ăn. Chuyện rằng, Ngô Mạnh Tông mồ côi cha, chỉ còn mẹ già. Mẹ bệnh nặng, sót ruột, thèm bát canh măng nấu chua. Trời đông tuyết phủ, măng tre chưa thể mọc. Mạnh Tông vào rừng ôm bụi tre mà khóc. Đất bỗng nứt ra, chồi măng tre mọc lên, da măng lốm đốm những chấm nước mắt. Mạnh Tông mừng rỡ cắt măng về nấu canh dâng mẹ. Mẹ ăn canh măng mà khỏi bệnh. Từ đấy thứ măng tre trái mùa, ăn nên thuốc, được gọi măng mạnh tông.
3. Măng giầu vitamin “T”, giàu chất tình như thế, cho nên anh lính thú ngày xưa nhớ nhà cũng là nhớ khi “miệng ăn măng trúc măng mai / những giang cùng nứa lấy ai bạn cùng” và anh lính cụ Hồ thời chinh chiến, thương nhau là nhắc nhau bằng thơ chiến binh văn khoa Phạm Tiến Duật “hết rau rồi em có lấy măng không”… Những lúc khốn khó như thế, làm sao có sơn hào hải vị mà ăn. Chỉ có măng, măng đầy rừng. Măng ngọt của cây giang, cây tre, măng đắng của mai, trúc, vầu… lấy về chặt ngọn rửa sạch, cứ luộc cả vỏ chừng tiếng đồng hồ là chín, là ăn được. Muốn ngon hơn, bóc vỏ cho măng vào chõ mà đồ. Người miền núi chấm măng với “chẩm chéo” gồm ớt khô nướng, tỏi, muối, hạt tiêu rừng, tất cả giả nhỏ, trộn đều trong nước chín, thành một thứ đồ chấm sền sền như nước sốt người miền xuôi vẫn làm. Món măng ăn liền này phổ thông như món rau muống luộc của người dưới xuôi, và là món truyền thống của đồng bào vùng cao.
4. Từ trên rừng xuống tới phố thị đồng bằng, măng đã kịp chua trên đường vận chuyện. Măng chua vào tiệc miền xuôi là vào ngay món khái vị, món nộm (người miền Nam gọi là món gỏi). Măng xé nhỏ, rửa sạch, luộc kĩ rồi vớt ra để thật ráo. Thịt lợn ba rọi thái chỉ, miếng nào cũng nửa nạc nửa mỡ. Hành khô thái lát mỏng, ớt tươi băm nhuyễn. Vừng rang vàng, xát vỏ gĩa dập. Lá chanh già thái chỉ, sợi dài. Phi thơm hành củ, rồi xào chín thịt lợn, nêm mắm muối vừa ăn, xúc ra đĩa trộn với măng, rồi vừng, rồi ớt. Rắc lá chanh sợi, ăn nguội. Món nộm măng, chua vừa phải là vì chúa chính nó, không cần đến chanh hay giấm. Chỉ nhờ béo thịt, ngậy vừng, cay ớt và thoang thỏang hương chanh. Chỉ vậy thôi mà mới nói đến đã thèm tới… lộ hầu vì nuốt nước miếng.
5. Tre đã là thức ăn vàng, tre còn là thứ nồi ống xanh đặc biệt. Thử hình dung một ngày, không nồi niêu xong chảo gì cho phiền, chỉ một con dao quắm và cái hộp quẹt đút túi, cắt rừng mà ngao du. Đói bụng thì dừng chân, sẵn dao chặt lấy vài ống nứa, lấy gạo trong ruột tượng mang theo, bỏ vào ống, đổ nước suối vào ống, nút ống rồi nướng trên lửa cho tới khi nước sôi, nước cạn, gạo hóa cơm lam. Miếng ngon giữa rừng ấy, nay đã thành đặc sản nhà hàng kiểu cơm nắm muối vừng dưới xuôi.
6. Bàn chuyện ẩm thực trúc tre, nhưng nãy giờ chỉ thực sao chưa ẩm? Ừ nhỉ! Ăn rồi phải uống chứ! Chưa thấy anh thực phẩm nào vẹn tuyền cả ăn với uống như họ nhà tre. Lễ hội bà chúa xứ, cứ lên Châu Đốc mà xem, vẫn còn được nhìn thấy mấy em gái Khmer gánh nước thốt nốt đựng trong các ống bương rao bán. Chùm ông bương ngọt ngào hai đầu đòn gánh tre, trông hệt các chùm chuông gió, các chùm nhạc t’rưng. Đi! Năm nay lại du xuân hướng trúc tre ấy nhé! Mình cùng đi kiếm nhạc rừng, vừa đi vừa ghé tai hát cho nhau nghe tình ca:
Em gửi cả rừng trúc
Trong một nắm tay măng
Mai xanh còn chưa đốt
Đã nặng lòng cơm lam…