Trong Chính cương vắn tắt (tháng 2/1930), Luận cương chính trị (tháng 10/1930), Đảng ta đã khẳng định con đường giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc phải tổ chức ra quân đội công nông để giành chính quyền và giữ chính quyền. Vì vậy, ngay sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, các tổ chức vũ trang lần lượt được hình thành là Đội Tư vệ đỏ (Xích vệ) trong phong trào cách mạng 1930 – 1931, mà đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tĩnh. Những năm 1940 – 1945, hàng loạt tổ chức vũ trang được thành lập như: Đội du kích Bắc Sơn (Lạng Sơn), du kích Nam Kỳ, đội du kích Ba Tơ (Trung Kỳ), đội du kích Pắc Bó (Cao Bằng), Cứu Quốc quân. Sự phát triển mạnh mẽ, rộng khắp và trưởng thành của phong trào đấu tranh cách mạng đòi hỏi cách mạng Việt Nam lúc này phải có một đội quân chủ lực thống nhất về mặt tổ chức để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng giải phóng dân tộc. Đứng trước những yêu cầu thực tiễn của cách mạng, sau một thời gian chuẩn bị, ngày 22/12/1944, tại khu rừng giữa tổng Hoàng Hoa Thám và Trần Hưng Đạo thuộc châu Nguyên Bình (Cao Bằng), Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập, gồm 34 chiến sĩ (trong đó có 3 nữ), biên chế thành 3 tiểu đội, do đồng chí Võ Nguyên Giáp trực tiếp chỉ huy. Đồng chí Hoàng Sâm được cử làm Đội trưởng. Đồng chí Xích Thắng (Dương Mạc Thạch) làm Chính trị viên. Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân có Chi bộ Đảng lãnh đạo. Đây là đơn vị chủ lực đầu tiên của lực lượng vũ trang và là tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam.
Thực hiện Chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, “trong một tháng phải có hoạt động. Trận đầu nhất định phải thắng lợi”, 17 giờ ngày 25/12/1944 (ngay sau ngày thành lập), Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân đã mưu trí, táo bạo, bất ngờ đột nhập vào đồn Phai Khắt (châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng); 7 giờ sáng ngày 26/12/1944 lại đột nhập đồn Nà Ngần, giết chết hai tên đồn trưởng, bắt sống toàn bộ binh lính địch và thu tất cả vũ khí, quân trang, quân dụng. Chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần đã mở đầu cho truyền thống đánh chắc thắng, đánh thắng trận đầu của quân đội ta.
Tháng 4/1945, Trung ương Đảng triệu tập Hội nghị Quân sự Bắc kỳ, quyết định thống nhất các lực lượng vũ trang cả nước (Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, Cứu Quốc quân và các tổ chức khác…) thành lập Việt Nam Giải phóng quân; đẩy mạnh tuyên truyền xung phong có vũ trang phá kho thóc của Nhật để cứu đói cho nhân dân; xây dựng các đội tự vệ vũ trang, du kích cứu quốc; phát động chiến tranh du kích, giải phóng từng vùng, mở rộng căn cứ địa cách mạng. Ngày 15/5/1945, sau buổi lễ thống nhất tại Định Biên Thượng, Định Hóa, Thái Nguyên, đồng chí Võ Nguyên Giáp trở thành Tư lệnh các lực lượng vũ trang thống nhất, mang tên Việt Nam Giải phóng quân. Trên cơ sở đánh giá thời cơ và tình hình cách mạng trong nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng vũ trang cùng các tầng lớp nhân dân đồng loạt đứng dậy tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa của nhân dân ta đã giành thắng lợi hoàn toàn. Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, Việt Nam Giải phóng quân được đổi tên thành Vệ Quốc quân. Năm 1946, Vệ Quốc quân đổi tên thành Quân đội nhân dân Việt Nam.
Trải qua 73 năm xây dựng, phát triển, chiến đấu và chiến thắng, dưới sự lãnh đạo của Đảng sản Việt Nam, sự đùm bọc và nuôi dưỡng của nhân dân, sự đoàn kết, giúp đỡ của bạn bè quốc tế, kế thừa và phát huy truyền thống quân sự của dân tộc, vừa chiến đấu vừa xây dựng, Quân đội nhân dân Việt Nam ngày càng phát triển và trưởng thành, cùng với những chiến công mãi mãi ghi vào lịch sử dân tộc như những biểu tượng sáng ngời về một quân đội từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu, phục vụ, quân đội ta đã xây đắp nên những truyền thống cao đẹp của “Bộ đội Cụ Hồ”: Trung thành vô hạn với Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, với Đảng, Nhà nước và nhân dân; quyết chiến, quyết thắng, biết đánh và biết thắng; gắn bó máu thịt với nhân dân, quân với dân một ý chí; đoàn kết nội bộ, cán bộ, chiến sĩ bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ, thương yêu giúp đỡ nhau, trên dưới đồng lòng thống nhất ý chí và hành động; kỷ luật tự giác, nghiêm minh; độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường, cần kiệm xây dựng quân đội, xây dựng đất nước, tôn trọng và bảo vệ của công; lối sống trong sạch, lành mạnh, có văn hóa, trung thực, khiêm tốn, giản dị, lạc quan; luôn luôn nêu cao tinh thần ham học, cầu tiến bộ, nhạy cảm, tinh tế trong cuộc sống; đoàn kết quốc tế trong sáng, thủy chung, chí nghĩa, chí tình.
Ngày 17/10/1989, Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa VI đã ra Chỉ thị số 381-CT/TW quyết định lấy Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12) đồng thời là Ngày hội Quốc phòng toàn dân – Ngày hội của truyền thống bảo vệ Tổ quốc, Ngày hội tôn vinh và nhân lên hình ảnh cao đẹp “Bộ đội Cụ Hồ” – một nét độc đáo của văn hóa dân tộc Việt Nam trong thời đại mới. Ngày hội Quốc phòng toàn dân cũng là dịp để phát huy, giáo dục truyền thống yêu nước, biểu dương sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Tại Sài Gòn (nay là thành phố Hồ Chí Minh), Lực lượng vũ trang Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định được ra đời ngày 4/9/1945, tiền thân là các đội tự vệ công nhân, những đội du kích của nông dân trong các cuộc bãi công, biểu tình dưới sự lãnh đạo của Đảng. Trải qua hơn 70 năm chiến đấu, xây dựng và phát triển, được Đảng, Bác Hồ lãnh đạo, rèn luyện, được nhân dân nuôi dưỡng, đùm bọc, lực lượng vũ trang thành phố Hồ Chí Minh đã lập nhiều chiến công, trong đó, góp công rất lớn cho 5 mũi tiến công của quân đội ta tiến vào giải phóng Sài Gòn, hỗ trợ mạnh mẽ cho phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân, góp phần tích cực vào đại thắng mùa xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; đồng thời sau năm 1975, lực lượng vũ trang thành phố tiếp tục làm nhiệm vụ giúp bạn trên chiến trường biên giới Tây Nam; Bộ Tư lệnh thành phố đã hoàn thành sứ mệnh vinh quang, tham gia cùng các đơn vị Quân đội nhân dân Việt Nam giúp nhân dân Campuchia thoát khỏi họa diệt chủng. Lực lượng vũ trang thành phố đã phát triển từ không đến có, từ nhỏ đến lớn, từ yếu đến mạnh; dũng cảm, mưu trí đánh địch, xây đắp nên truyền thống vẻ vang “Trung thành vô hạn, bám trụ kiên cường, đoàn kết kỷ cương, năng động sáng tạo, quyết chiến quyết thắng”.
Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử với nhiều chiến công to lớn, vinh quang, tên gọi, đơn vị quản lý, hiện nay là Bộ Tư lệnh thành phố Hồ Chí Minh trực thuộc Quân khu 7. Đây là chỗ dựa vững chắc của Đảng bộ, chính quyền, đoàn thể và nhân dân thành phố và cả địa bàn Quân khu 7 – Đông Nam bộ - trong nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Bộ Tư lệnh thành phố Hồ Chí Minh luôn xứng đáng là đơn vị Anh hùng của Lực lượng Vũ trang nhân dân Việt Nam.