Hơn 300 năm kể từ khi Sài Gòn có tên như một đơn vị hành chính trên bản đồ Việt Nam, vùng Chợ Lớn đã luôn luôn là một phần quan trọng của đô thị Sài Gòn. Thậm chí theo nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, cái tên Sài Gòn ban đầu đã được dùng chỉ khu vực ngày nay là Bưu điện Chợ Lớn và những con đường bao quanh nó: Hải Thượng Lãn Ông, Châu Văn Liêm, Vạn Tượng, Trịnh Hoài Đức, Lương Nhữ Học, Triệu quang Phục… Vẫn còn đó những con đường rất nhỏ, rất ngắn: Trần Điện, Trần Hòa, Phạm Đôn, Lưu Xuân Tín, Nguyễn An Khương, Phạm Bân… như những chứng nhân của một phố thị Chợ Lớn thuở nào trên bến dưới thuyền, khi đường bộ chỉ có khách bộ hành, sang hơn là cưỡi ngựa, đi xe ngựa kéo, khi cả đường Hải Thượng Lãn Ông và đường Châu Văn Liêm vẫn còn là những dòng kênh rạch xanh sắc lục bình trôi…
Tuyến đường Hùng Vương xanh – sạch – đẹp
Trải qua ba thế kỷ cùng nhiều biến thiên của lịch sử, đô thị Chợ Lớn vẫn từng bước, từng bước lớn thêm trong vai trò là đầu mối thương mại của khu vực, với Quận 5 là trung tâm, bên cạnh trung tâm hành chính của Sài Gòn ở Quận 1. Một số liệu lưu trữ của ngành giao thông công chánh thời Pháp thuộc từng ghi nhận: năm 1930, toàn vùng thành phố Sài Gòn có tổng cộng 344 con đường với tổng chiều dài là 260 km, trong đó, khu vực Sài Gòn có 125 con đường, khu vực Chợ Lớn lại có tới… 164 con đường. Số lượng đường phố Chợ Lớn nhiều hơn hẳn, là một khẳng định mức độ tấp nập và quy mô giao thương mạnh mẽ, cũng như bộ mặt đô thị rõ rệt của Chợ Lớn thời bấy giờ là không phải bàn cãi.
Quận 5, theo thống kê, là quận có mật độ dân số cao, với gần 200 ngàn dân ngụ cư trên diện tích hơn 4,2 km2, lại gánh nặng lượng người đông đảo hàng ngày tới lui mua bán từ khắp các tỉnh thành, tạo áp lực vô cùng lớn tới hạ tầng giao thông – đô thị hiện hữu, vốn đã rất… già nua, cũ kỹ. Có những điều tưởng chừng như vô lý, nhưng lại là điều bình thường với không ít dân cư Quận 5. Chẳng hạn đường giao thông, có tên trên bản đồ đàng hoàng, nhưng rất khó tìm và tìm được lại… khó đi, như đường Tống Duy Tân nối giữa Trần Hưng Đạo và Hải Thượng Lãn Ông, thuộc Phường 14. Lý do: cả con đường này được ngành kinh doanh phụ liệu may mặc “chiếm đóng” đã lâu! Hay đường Nguyễn An Khương, Phường 13, đoạn từ Hải Thượng Lãn Ông qua Trịnh Hoài Đức, từ lòng đường, lề đường đến nhà cửa hai bên đều nhỏ hẹp, nhưng hàng hóa và lượng người mua bán thì tràn ngập, tấp nập từ sáng tới chiều tối.
.jpg)
Công viên Văn Lang – Công viên ánh sáng, nhạc nước
Chính quyền Quận 5 thời gian qua đã và đang tập trung nhiều nỗ lực cho hoạt động chỉnh trang đô thị theo chủ trương chung của thành phố. Hàng loạt không gian công cộng như công viên, vỉa hè lần lượt được sửa sang, tạo ra dáng vẻ khang trang, thoáng đãng hơn. Một số chung cư cũ đang trong tiến trình cải tạo, xây mới lại và đảm bảo quyền lưu cư cho toàn bộ cư dân tại chỗ, vì mục tiêu đáp ứng nhu cầu có một không gian sống văn minh, hiện đại, an toàn hơn cho người dân trong quận. Đây còn là nhu cầu phát triển của cộng đồng, hướng tới một đô thị Quận 5 phù hợp với không gian kiến trúc mới, tiện nghi, an toàn, đảm đương được các chức năng đô thị thương mại trong giai đoạn công nghệ đổi mới từng ngày, thương mại điện tử đang ngày càng phổ cập.
Năm 2017, Ủy ban nhân dân 15 phường tổ chức tuyên truyền, vận động nhân dân đóng góp kinh phí thực hiện việc cải tạo các tuyến vỉa hè trên địa bàn, vận động các tổ chức cùng tham gia thực hiện cải tạo mảng xanh khu vực xung quanh trụ sở. Đến nay đã hoàn thành công trình cải tạo bó vỉa dải phân cách trên đường Hồng Bàng, cải tạo vỉa hè đường Hồng Bàng, trước Bệnh viện truyền máu huyết học, cải tạo khu vực xung quanh trường đại học Sư phạm, cải tạo mảng xanh Khu Bắc Trung tâm thương mại - dịch vụ An Đông, trước Trường Đại học Sài Gòn, Đại học Sư Phạm, Bệnh viện Truyền máu huyết học, bệnh viện Hùng Vương… theo phương thức “Nhà nước và nhân dân cùng làm”. Điển hình trong đó phải kể đến việc cải tạo, nâng cấp sửa chữa Công viên Văn Lang trở thành công viên Ánh sáng và Nhạc nước với kinh phí trên 40 tỷ đồng; sắp tới đây các công viên Hòa Bình, An Bình, Quảng trường Thuận Kiều được cải tạo khang trang và đặc biệt Công viên Âu Lạc dự kiến trở thành Công viên sách của Quận 5... cùng hàng trăm thùng rác công cộng được trang bị khắp các tuyến đường trên địa bàn Quận 5. Nhiều việc làm khác cũng được Quận 5 triển khai thực hiện nhằm chỉnh trang đô thị như ngầm hóa lưới điện, dây cáp thông tin, nạo vét hố ga, cống thoát nước…
Công viên Quảng trường Thuận Kiều chỉnh trang sạch đẹp
Còn nhớ, năm 1993, sau nhiều đắn đo và qua hàng trăm phiên họp, lắng nghe ý kiến từ người tới doanh nghiệp, chính quyền cấp phường, quận tới thành phố, Quận 5 đã tiến hành cải tạo, xây dựng lại toàn bộ khu vực Xóm Cải, Phường 8, với diện tích hơn 3 héc ta, gồm 563 hộ dân, lẫn… hơn chục ngôi mộ (trong đó có cả ngôi mộ chứa “xác ướp Xóm Cải” là bà Nguyễn Thị Hiệu, cô ruột vua Gia Long, dậy sóng dư luận một thời). Dự án được tiến hành từng bước cẩn trọng, mọi vấn đề phát sinh đều được xem xét giải quyết thấu tình, đạt lý và đã thành công tốt đẹp – với khu chung cư Xóm Cải mới khang trang, thoáng đãng như hiện giờ. Thời gian trôi qua, thoắt cái nhìn lại đã hơn 25 năm, nhưng những kinh nghiệm rút ra được từ dự án Xóm Cải vẫn luôn hữu ích trong quá trình chỉnh trang đô thị ở Quận 5 đang diễn ra hôm nay và trong tương lai.
Chỉnh trang đô thị với Quận 5 cũng là một con đường dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn, sáng tạo và đồng thuận của tất cả các bên tham gia vào cuộc hành trình, thậm chí có lúc phải biết hy sinh phần nào lợi ích riêng vì tương lai phát triển của cộng đồng. Cuộc sống vốn đã nhiều phức tạp, vậy nên để có một đô thị thương mại Quận 5 vừa hiện đại, khang trang vừa đậm nét văn hóa giao thoa của hai dân tộc Việt – Hoa ở những con đường, những khu phố cổ được lưu giữ để bảo tồn cho các thế hệ sau được “chạm” tới quá khứ, là cả một trách nhiệm nặng nề của các ngành, các cấp có liên quan.