Chợ Lớn xưa vốn là một đô thị thương mại ra đời sớm nhất và sầm uất nhất của cả vùng Nam bộ. Với đặc trưng riêng là hoàn cảnh tự nhiên sông, rạch chằng chịt, phương tiện giao thông hữu hiệu và tiện lợi thời bấy giờ là ghe thuyền, việc mua bán cũng tập trung trên những con đường cặp theo bờ sông hoặc kênh, rạch với những kho hàng, thương điếm… tập trung mật độ cao tại khu vực Quận 5 ngày nay.
Lịch sử ghi nhận nhà máy xay lúa chạy bằng máy hơi nước đầu tiên ở Việt Nam ra đời tại Chợ Lớn năm 1874, do một người Pháp tên là Spooner đầu tư. Thời điểm này, các nhà máy xay lúa của người Hoa đều còn dùng cối xay. Đến năm 1900, toàn vùng Chợ Lớn đã có 9 nhà máy xay lúa bằng máy hơi nước. Hiện đại nhất, nằm cặp theo các bờ kênh, rạch. Nước để chạy máy hơi nước được bơm lên từ nước kênh, rạch tại chỗ. Nhiên liệu đốt chạy máy hơi nước là vỏ trấu thải ra sau quá trình xay lúa.
Điều độc đáo là khi ấy, cả 9 nhà máy xay lúa này đều được điều hành bởi người Pháp, nhưng đều do người Hoa làm chủ.
Hoạt động thương mại sôi động và trù phú chính là nguyên nhân khiến chính quyền thực dân Pháp lập đơn vị hành chính riêng là thành phố Chợ Lớn, rồi tỉnh Chợ Lớn. Tòa nhà hành chính của Sài Gòn thời ấy được đặt tên là “Hotel de Ville”, nằm ngay cuối con kênh dẫn ra sông Sài Gòn, nhìn thẳng ra sông, nay chính là trụ sở Ủy ban nhân dân thành phố và con kênh đã thành đường Nguyễn Huệ - phố đi bộ bây giờ. Ở Chợ Lớn, cũng có một “Hotell de Ville” thiết kế tương tự, vị trí nằm ngay trong khuôn viên trường đại học Y Dược đường Nguyễn Trãi kéo dài sang tới đường Ngô Quyền, nhìn thẳng ra kênh Tàu Hủ và nối với kênh này bằng một con đường lớn dẫn đến trước trụ sở. Ngày nay, dấu tích “Hotell de Ville” Chợ Lớn không còn gì. Con kênh dẫn ra rạch Tàu Hủ nay là đường Tản Đà.
Cả hai “Hotell de Ville” ở Sài Gòn và chợ Lớn xưa dân ta gọi là Dinh Xã Tây. Dinh Xã Tây vẫn vẹn nguyên ở Sài Gòn, còn ở Chợ Lớn, tương truyền cây cổ thụ hiện còn trong khuôn viên trường đại học Y Dược chính là chút dấu tích còn sót lại từ thời có một “Hotell de Ville” bề thế của Chợ Lớn hiện diện.
Trăm năm dài, trải nhiều biến thiên trên dòng lịch sử, Dinh Xã Tây Chợ Lớn đã lùi vào qua khứ nhưng dường như vẫn cố lưu lại chút dư vị: chợ Xã Tây – nằm ngay ngã ba Nguyễn Trãi – Phù Đổng Thiên Vương. Bản thân tên chợ cũng đã nói rõ: chợ đã có từ thời có Dinh – hơn trăm năm trước. Chợ quy mô nhỏ, đông đúc buổi sáng , chiều vắng tanh, nhường chỗ cho những quán hàng ăn vặt. Giá cả thực phẩm, hàng hóa ở chợ Xã Tây có điểm lạ, là thường đắt đỏ hơn bất kỳ chợ nào khác ở Quận 5, nhưng người mua kẻ bán cứ tấp nập như thường.
Quận 5 bây giờ vẫn giữ vai trò một thương trường lớn và đang trên đường hiện đại hóa đô thị, chỉ hy vọng rằng trên hình hài một Quận 5 tương lai vẫn giữ lại được cho mình những nét riêng của một phố cổ Chợ Lớn vàng son thuở nào.